رفتار سازمانی به رفتارهای انسانی در محیط سازمانی مربوط است. پژوهشگران این حوزه رفتارهای اشخاص را در بطن نقش سازمانی آنها مطالعه و بررسی می‌کنند. علم رفتار سازمانی متاثر از چند رشته از جمله جامعه شناسی، روانشناسی و اقتصاد است. حال چند مدل یا چهارچوب اصلی وجود دارد که سازمان‌ها بر مبنای آنها عمل می‌کنند. در این مطلب قصد داریم در این رابطه صحبت کنیم و با 5 مدل رفتار سازمانی آشنا شویم.
رفتار سازمانی به چه معناست؟
رفتار سازمانی یا Organizational Behavior، به چگونگی رفتار و تعامل افراد یک سازمان با هم اشاره دارد. هر سازمانی متشکل از چندین نیروی انسانی است که هر کدام از آنها از نظر اجتماعی، قومی، مذهبی و فرهنگی با دیگری متفاوت هستند. حال در این میان نمیتوان نقش رفتار سازمانی را در پیشرفت یا رکود سازمان و اعضایش نادیده گرفت. رفتار سازمانی بر روی عملکرد و فعالیت‌های فردی و گروهی در سازمان تمرکز دارد و رفتارهای انسان‌ها در محیط کاری را بررسی می‌نماید. این پژوهش کلیه رفتارها و آثارشان را بر روی ارتباطات، انگیزه‌ها، عملکرد، رهبری و غیره به خوبی می‌سنجد.
اهمیت و کاربرد رفتار سازمانی
روابط بین اعضای سازمان میتواند بسیار دوستانه و یا خصمانه باشد. افرادی که از روابط کاری دوستانه‌ای برخوردار هستند و کارکنان سازمان هر روز با حال خوب به سرکار می‌روند، رضایت شغلی بیشتری دارند و با انگیزه بالایی کار می‌کنند. اما در مقابل افرادی که روابط خصمانه‌ای با هم دارند، بی‌انگیزه کار می‌کنند و هر روز در انتظار به پایان رسیدن روز کاری می‌باشند. حال در اینجا اهمیت رفتار سازمانی مشخص می‌شود.
رفتار سازمانی میتواند سبب افزایش رضایت شغلی و افزایش انگیزه کارکنان سازمان شود. حتی این پژوهش میتواند روی کاهش استرس افراد در محیط کار، توسعه فردی، سازگاری کارکنان با هم و شکل‌گیری ارتباطات سازنده نقش خوبی داشته باشد. البته تمام اینها در صورتی حاصل می‌شوند که مفهوم رفتار سازمانی به خوبی درک شده باشد و به درستی اجرا گردد.
دلایل اهمیت پژوهش روی رفتار سازمانی
در پژوهش‌های رفتار سازمانی تمرکز بر روی موارد مختلفی است که از مهمترین آنها باید به ایجاد انگیزه، ارتباطات میان افراد، یادگیری و ادراک اشاره کرد. از جمله دلایلی هم که به اهمیت پژوهش روی رفتار سازمانی مربوط است، میتوان موارد زیر را بیان کرد:
- رفتار سازمانی به مدیران اجازه می‌دهد درک کلی از انگیزه کارکنان به دست آورند و بفهمند چگونه میتوانند انگیزه کارکنان خود را بالا نگه دارند.
- رفتار سازمانی به پیش‌بینی رفتارهای انسانی می‌پردازد. این حوزه روی جذب نیروهای موثر و کارآمد برای سازمان تاثیر دارد و موفقیت سازمان را تضمین می‌کند.
- با رفتار سازمانی روابط بین افراد به طور قابل توجهی بهبود پیدا کرده و روابط صمیمانه‌ای میانشان برقرار می‌شود.
- مدیران میتوانند با این پژوهش از تکنیک‌های صحیح افزایش انگیزه با توجه به شخصیت هر یک از کارکنان استفاده کنند.
مهمترین اهداف رفتار سازمانی
اگر برایتان سوال است که اهداف رفتار سازمانی چیست و چه چیزهایی به دنبال دارد، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- افزایش رضایت شغلی کارکنان
- افزایش انگیزه و بهره‌وری افراد سازمان
- پیش‌بینی رفتار کارکنان و اخذ تصمیمات سازنده بر اساس آنها
- انتخاب نیروهای انسانی موثر
- ایجاد فرهنگ سازمانی قوی و غنی
- ایجاد تیم کارآمد و قوی در سازمان
با رفتار سازمانی میتوان به نحوه تعامل افراد درون سازمان پی برده و به دنبال روش‌هایی برای بهبود آنها بود. با به کارگیری موثرترین روش‌ها در این زمینه میتوان بیشترین بهره‌وری را تجربه کرد.
انواع مدل‌های رفتار سازمانی کدامند؟
همانطور که در ابتدای مطلب اشاره کردیم، چند مدل یا چهارچوب اصلی وجود دارد که افراد سازمان و مدیران بر اساس آنها رفتار و عمل می‌کنند. در اینجا به بررسی این موارد می‌پردازیم:
1. مدل مراقبتی
در مدل مراقبتی رفتار سازمانی، تمرکز بر روی این موضوع است که کارکنان احساس کنند رئیس یا مدیر سازمان به نیازهای آنها توجه دارد. این کار هم از طریق اموری چون در نظر گرفتن خدمات درمانی، بیمه بازنشستگی یا تکمیلی، امکان دورکاری در صورت نیاز و غیره انجام می‌شود. با در نظر گرفتن این موارد میتوان سبب احساس رضایت کارکنان شده و وفاداری کارکنان به شرکت را افزایش داد. همچنین با این کار میتوان به ماندن افراد با استعداد و موثر در سازمان کمک کرد.
2. مدل استبدادی
در این مدل، مدیر سازمان خود را یک شخص بلند مرتبه می‌داند و با کارکنان سازمان همچون زیردستان خود رفتار می‌کند. در واقع مبنای این مدل قدرت با گرایش مدیریتی اقتدار است. کارکنان هم به فرمانبرداری گرایش دارند و به روسای خود وابسته می‌باشند. در چنین سازمانی خبری از انعطاف نبوده و پاداش و تشویقی برای کارکنان وجود ندارد. چرا که کارفرما بر این عقیده است که هر شخصی باید وظیفه خود را انجام دهد و بابت آن حقوق می‌گیرد. از این رو کارکنان همواره با ترس به کار می‌پردازند و حداقل عملکرد خود را نشان می‌دهند.
3. مدل حمایتی
مبنای رفتار سازمانی مدل حمایتی، رهبری با گرایش مدیریتی حمایت است. در این مدل خبری از استبداد و کنترل نبوده و مدیران به دنبال حمایت از کارکنان خود در جهت پیشرفت شخصی آنها و رشد سازمان هستند. در این مدل مدیران به شناسایی عوامل ایجاد انگیزه در کارکنان می‌پردازند و به کارکنان فرصت می‌دهند تا مهارت‌های خود را بهبود ببخشند. کارکنان هم با حمایت مدیران به کسب مهارت‌های جدید می‌پردازند و به ترفیع جایگاه می‌رسند. این باعث می‌شود تا کارکنان به اهداف خود در سازمان برسند و رضایت شغلی زیادی را تجربه نمایند. یکی از اقداماتی که اغلب مدیران در مدل حمایتی انجام می‌دهند، فرستادن نیروها به دوره‌های آموزشی مرتبط است.
4. مدل مشارکتی
در مدل مشارکتی رفتار سازمانی، ساختار به صورتی است که مدیران شبیه یک مربی و کارکنان سازمان همچون اعضای یک تیم هستند. روابط هم چندان بر اساس رابطه رئیس و کارمندی نیست. هدف از مدل مشارکتی اشتراک قدرت بین اعضای سازمان است. کارکنان هم در این مدل خود را در موفقیت شرکت سهیم می‌دانند و به اهداف و کار تیمی وفادار هستند. این افراد روحیه مسئولیت‌پذیری دارند.
5. مدل سیستمی
مدل سیستمی از جدیدترین انواع مدل‌های رفتار سازمانی است. هدف از این مدل این است که بین اهداف و پتانسیل کارکنان با اهداف سازمان تعادل برقرار شود. سازمان‌هایی که از این مدل رفتار سازمانی استفاده می‌کنند، تلاش دارند احساس خوش‌بینی و امید را بین کارکنان ایجاد کنند تا کارمندان به سازمان و اهداف آن متعهد و وفادار شوند.
گرچه تاکنون 5 مدل رفتار سازمانی معرفی شده است، اما هیچ سازمانی تنها از یک نوع مدل استفاده نمی‌کند و چندین مدل را به کار می‌گیرد. هر یک از این مدل‌ها در دوره‌های زمانی مختلفی به وجود آمده‌اند و مدرنترین آن مدل سیستمی میباشد. برای همین نمیتوان از میان آنها بهترین مدل رفتار سازمانی را مشخص کرد.
چه موانعی باعث عدم اثربخشی رفتار سازمانی می‌شوند؟
با توجه به موارد اشاره شده متوجه شدیم که مهمترین سرمایه سازمان، نیروهای آن است. از این رو مدیران سازمان باید سعی در فراهم کردن یک سیستم ارتباطی مثبت در سازمان و میان کارکنان داشته باشند. حال اگر این سیستم ارتباطی مخدوش باشد، کل مجموعه با ناکارآمدی مواجه می‌شود. از این رو باید موانع اثربخشی رفتار سازمانی به خوبی شناسایی شده و مرتفع شوند. از جمله:
- قضاوت و پیش داوری
- عدم درک متقابل
- وجود فضای مبتنی بر عدم تساوی کارکنان
- عدم وجود احساسات مثبت و سازنده در افراد
- عدم امید به رشد و ارتقا در سازمان
- بدگمانی نسبت به مدیران و شایعه پراکنی
- وجود آسیب‌های اجتماعی در افراد همچون اعتیاد
- عدم حمایت و توجه به کارکنان از سوی مدیران
- عدم توجه به ظرفیت‌ها و توانایی‌های افراد
- تعارضات بین فردی همچون اختلافات شدید در دیدگاه‌های سیاسی یا مذهبی
جمع بندی
در این مطلب در رابطه با رفتار سازمانی و مدل‌های آن صحبت کردیم. مدل‌های حمایتی، مشارکتی، سیستمی، استبدادی و مراقبتی، مدل‌های رفتار سازمانی هستند که هر یک خصوصیات خود را دارند. با کمک این مدل‌ها میتوان به بهبود روابط سازمانی پرداخته و انگیزه و کارایی کارکنان سازمان را افزایش داد.
